1- İlgi alanınıza girmeyen sektöre yatırım yapmayın
İlgi duymadığınız alanlarda bilgi sahibi olmanız ve başarıya ulaşmanız zordur. Warren Buffett gibi dünyanın en başarılıları arasına girmiş bir yatırımcının ilk uyarısı: “Anlamadığınız sektöre yatırım yapmayın” . Bu uyarıyı şöyle anlamalıyız: Ne iş yaptığı konusunda fikir sahibi olmadığınız şirketlerin hisselerini satın almayın! Bu hatadan kaçınmanın en iyi yolu, yatırım fonlarına yönelmekten geçer. Bu kapsamda çeşitlendirilmiş bir borsa yatırım fonu portföyü oluşturabilirsiniz. Bireysel hisse senetlerine yatırım yapmak istediğiniz takdirde, bu hisselerin ait olduğu şirketi iyice tanıdığınızdan emin olun ve sonra yatırımınızı yapın.
2- Bir Şirkete Takılıp Kalmayın
Bir şirketin hisselerini uzun süre elimizde bulundurduğunuzda ve özellikle bu şirket bir dönem iyi iş çıkarmışsa kendinizi o şirkete bağlanmış gibi hissedebilirsiniz. Hisselerini satın almış olmaktan öte resmen aşıksınızdır. Para kazanmak için borsada olduğunuzu ve bu amaçla bu şirketin hisselerini satın aldığınızı asla aklınızdan çıkarmayın. Bu hisseleri satın almanızdaki sebepler kurgusu değiştiği takdirde satış yapmaktan çekinmeyin.
3- Sabırsızlık göstermeyin
Gerek form tutmak için spor alanında olsun, gerekse derslerinizde yüksek not için okulda veya iyi bir pozisyona gelmek adına kariyerinizde, yavaş ama istikrarlı davranmak her zaman başarı kapısını açan anahtar hükmündedir. Öyleyse yatırım yaparken neden farklı olmasını bekliyorsunuz ki? Yavaş, istikrarlı ve disiplinli bir yaklaşım, inanın “körün taşı, ya tutarsa” diyerek son dakika sergilenen beyhude çabalara her zaman üstün gelir. Oluşturduğunuz portföyden, yapmak için tasarlandığından başkasını beklemek felakete davetiye çıkarmaktır. Bu nedenle, sahip olduğunuz her bir hisse senedinin hangi oranda büyüyeceğine ve bu büyümenin süresine yönelik beklentilerinizi gerçekçi tutun. Ayağınız her zaman yere bassın ve sabırlı olun.
Jeff Bezos Warren Buffet ile tanıştığında sorarlar. Senin yatırım stratejin bu kadar basitken insanlar neden bunu kopyalamıyor?
Warren Buffet: ” Çünkü hiç kimse uzun yoldan zengin olmak istemiyor. Herkes kısa yoldan zengin olmanın peşinde.”
4- Günlük al-sat yapmaktan Uzak Durun
Alış ve satış pozisyonu arasında sürekli gidip gelmek deyim yerindeyse tam bir getiri katilidir. Yaptığınız işlemler için düşük komisyon oranlarından faydalanan kurumsal bir yatırımcı değilseniz, işlem masrafları adeta canınıza okur. Uzun vadeli işlemlerin kendine has getirilerinden faydalanamamak ise fırsat maliyeti olarak hanenize yazılır.
5- Piyasa fiyat hareketlerini tahmin etmeye çalışmayın
Tıpkı günlük al-sat yapmak gibi fiyat hareketlerini tahmin etmek adına hisseleri alıp satmak da kazanç düşmanı diğer bir hatadır. Çünkü piyasanın nasıl fiyatlanacağını başarılı bir şekilde tahmin etmek uzmanlar için bile oldukça zordur. Hayatını borsada işlem yaparak kazanan kurumsal yatırımcılar dahi bu işin zorluğunu bilirler ve stratejilerini fiyat tahmini üzerine kurmazlar. Gary P. Brinson, L. Randolph Hood ve Gilbert Beerbower tarafından yapılan “Portföy Performansının Belirleyicileri” (Finansal Analizciler Dergisi, 1986), isimli bilimsel bir araştırmada fiyat hareketlerinin tahmin edilmesinin borsada ne kadar etkili olduğu incelenmiştir. Bu çalışmaya göre, borsa yatırımlarınızdaki getirinizin %94’ünü varlık tahsisi stratejiniz etkiliyor. Varlık tahsisi amiyane tabirle, portföyünüzdeki hisse senedi, tahvil ve diğer varlık sınıflarının karışımının nasıl yapıldığına ve toplam sermayenizin ne kadarının yatırıldığına işaret eder. Almaya hazır olduğunuz risk doğrultusunda doğru dengeye (doğru varlık tahsisi) sahip olmak kazancınızı %94 oranında etkiler. Piyasanın nasıl fiyatlanacağını tahmin etmeye çalışmak ve al-sat yapmak gördüğünüz üzere başarılı olsanız bile diğer faktörlerle birlikte %6 etkiye sahiptir.
6- Satış için hissenin tekrar aynı değere gelmesini beklemeyin
Değer kaybı yaşayan hissenizi satmak için yükselip aynı değere gelmesini beklemek potansiyel getirinizi buharlaştıran başka bir hatadır. Davranış bilimi ile bu ticari davranış incelendiğinde, buna “bilişsel hata” adı verilmektedir. Zarar ettiğini fark etmemekle yatırımcılar aslında iki şekilde kaybetmektedirler. Birincisi, düşmekte olan bir hisseyi satmaktan imtina ederek hissenin değer kaybetmeye devam etmesine kayıtsız kalırlar. İkincisi ise, hisseyi satıp yükselecek bir hisse satın alma seçeneğini uygulamayarak potansiyel bir getiriden mahrum olurlar. Bu nedenle daha önceden belirlediğiniz oranlarda kayıp yaşatan bir hisseyi gözünüzü kırpmadan satarak kazanç sağlayacağını düşündüğünüz başka hisse senetlerine yönelmelisiniz.
7- Tekdüze bir yaklaşımdan uzak durun
Şirketlerin iç dinamikleri nedeniyle oluşan riskler sistematik olmayan riskler olarak adlandırılırlar. Örneğin, sebze üretimi alanında faaliyet gösteren bir şirketin kuraklıktan etkilenmesi, inşaat üzerine faaliyet gösteren bir şirketten çok daha fazladır. Bu durumda sistematik olmayan risk katsayısı yani “alfa katsayısı” daha yüksektir. Profesyonel yatırımcılar alfa katsayılarını, yani şirketlerin iç dinamiklerinin oluşturduğu riskleri iyi anlayarak ve yakından takip ederek belli bir sektöre odaklanabilir ve belli alanda konsantre bir portföyü yönetebilir. Ancak bu tekdüze yaklaşım sizin için çok risklidir. Bu nedenle çeşitlendirme ilkesine daima bağlı kalın. Yani portföyünüzü oluştururken, içine hem şemsiye alanında hem de güneş gözlüğü alanında faaliyet gösteren şirketlerin hisselerini katın. Böylece hem yağmurlu günlerde hem de güneşli günlerde zarar etmezsiniz. Bu çeşitlendirmeyi orana vurmak gerekirse, genel kaide olarak aynı sektöre ait hisse senetlerinizin oranı toplamın %10’unu geçmesin. Portföyünüzü diğer ana sektörlere ait hisseler ile daima çeşitlendirin.
8- Duygularınızın esiri olmayın
Borsadaki kazancınızın önündeki bir numaralı engel duygularınızdır. Borsadaki temel önermelerden biri şudur: Borsayı korku ve açgözlülük yönetir. Açgözlülüğünüzün ya da korkunuzun size galip gelmesine izin vermeyin. Her zaman soğukkanlılıkla biraz daha yüksekten bakarak büyük resmi görmeye çalışın. Dar bir zaman periyoduna bakıldığında borsada yukarı ve aşağı dalgalanmalar görülebilir, ancak daha uzun bir dönemde özellikle büyük şirketlerin hisselerinin genellikle ortalama %10 seviyesinde değer kazandığı görülebilir. Sakin olun ve uzun vadede portföyünüzün bu ortalama doğrultusunda bir getiri sağlayacağını aklınızdan çıkarmayın. Hatta soğukkanlılığınız sayesinde diğer yatırımcıların duygusallıkları size kazanç olarak yansıyabilir bile.
Peki bu hatalardan nasıl sakınabilirsiniz?
İşte size bu hatalardan sakınmanın yolları:
Bir Yatırım Eylem Planınız Olsun
Örneğin 20 yıl içerisinde ayda ortalama 200 TL yatırım yaparak emeklilik fonu oluşturmak, ya da 10 yıl yatırım yaparak çocuğunuzun üniversite eğitim hayatını fonlamak veya 5 yıl içerisinde üst sınıf bir araba alacak parayı kazanmak… Özetle bir yatırım amacı, süresi ve bu süre sonunda elde etmek istediğiniz bir getiri hedefi belirleyin. Bunu yatırım hayat döngünüz olarak da adlandırabilirsiniz. Yatırım hayat döngünüzü belirledikten sonra zaman içerisinde bu döngünün neresinde olduğunuzu ve yatırım hedeflerinize ulaşmada doğru yolda olup olmadığınızı gözden geçirerek kararlarınızı bu doğrultuda verin. Bunu yapmak için yeterli olduğunuzu düşünmüyorsanız, bir finans danışmanından yardım alın. Yatırım amacınızı asla aklınızdan çıkarmayın. Bu amaç sizi daha fazla tasarruf etmeniz yolunda teşvik edecek ve portföyünüzü oluştururken varlık tahsisini doğru yapmanıza yardımcı olacaktır. Getiri beklentilerinizi gerçekçi tutun. Bu amaçla geçmiş dönem getiri verilerinden faydalanın. Sükûtu hayale uğramamak için bir gecede zengin olmayı beklemeyin. Zenginliği ancak tutarlı ve uzun vadeli bir yatırım stratejisi ile elde edebileceğinizi unutmayın.
Eylem planınıza yönelik kurallar koyun ve prensipler belirleyin
Gelirinizin arttığı oranda yatırım miktarınızı artırın. Bu doğrultuda bir yatırım sermayesi oranı belirlemelisiniz. Örneğin kazancınızın %10’u ile yatırım yapmaya karar verdiniz. 1000 lira kazanırken 100 liranızı yatırım için ayırırsınız. Kazancınız 2000 liraya çıkarsa orana sadık kalarak yatırım sermayenizi 200 liraya çıkarın. Düzenli gözden geçirmeler ile yatırımlarınızı takip edin. Bu kapsamda yatırımlarınızın genel performans değerlendirmesini rutin olarak mesela her yılın sonunda yapın. Yatırım için ayıracağınız sermayenin gelirinize olan oranını artırma konusunu da zaman zaman değerlendirin. Örneğin bu oran %10 iken %12 ya da %15’e çıkarmayı düşünebilirsiniz.
Eğlenceye de biraz para ayırın
Riske edebileceğiniz, size heyecan yaşatacak daha kısa süreli ve riskli yatırımlar için de bir miktar para ayırın. Bu tavsiyemizin öncekiler ile çeliştiğini düşünmeyin, aksine onları tamamlar niteliktedir. Çünkü, yatırım yaparken heyecan yaşama arzusu insanın doğasında var. Bu duyguyla savaşmak yerine onu kontrol edin ve tadını çıkarmaya çalışın. “Eğlenceli yatırım paranızı” ayrı bir yere koyun ve diğer sermayeniz ile karıştırmayın. Ayrıca bu miktarın toplam sermayenizin %5’ini geçmesine de izin vermeyin. Özellikle emeklilik için ayırdığınız bir fonunuz varsa bu parayı kesinlikle kullanmayın. Her zaman hatırı sayılır bir finans kuruluşundan ya da bir finans danışmanından yardım almayı düşünün.
Unutmayın hala yatırım yapıyorsunuz. Eğlenceli yatırımı kumar ile karıştırmayın. Kendinize yine bazı kurallar ve prensipler belirleyin. Bu kapsamda kendinize bir kayıp oranı belirlemek faydalı olabilir. Örneğin hisse senetlerinizin değeri aldığınız değerin %7-8 altına düştüğü takdirde satış emri verin. Ayırdığınız paranın tamamını kaybetmeye hazır olun. Ve en önemlisi eğlence yatırımı için ayırdığınız para limitini asla arttırmayın. Bu limite her zaman sadık kalın. Hepsini kaybetseniz bile.
Hatalar yatırım sürecinin doğal bir parçasıdır. Ancak sık yapılan bu hatalardan sakınabilmenin yolu onların farkında olmaktan geçer. Artık borsada en sık yapılan 8 hatanın farkındasınız. Bu nedenle bu hatalardan sakınmak için, kapsamlı ve sistematik bir yatırım planı geliştirin ve buna sadık kalın. Eğlenmek de hakkınız. Yalnız bu iş için tamamen kaybetmeye hazır olduğunuz bir sermaye oluşturun ve bu “eğlence parasını” anaparanızdan kesinlikle ayrı tutun. Yazımızdaki tavsiyeleri yatırım hayatınızda uygulayın ve başarılı olmaya hazır olun
